Spoorzoeken met Google Earth

Samengesteld door Nico Booij en Rudi Liebrand

Met SNE kun je op pad om in het veld naar overblijfselen van oude spoor- en tram­banen te zoeken, maar op een koude winteravond kun je ook met Google Earth gaan zoeken naar restanten van sporen. Ook lijnen die al lang niet meer bestaan, zijn bijvoorbeeld als perceelgrenzen nog steeds terug te vinden, en verder zijn over veel oude spoor- en trambanen later fietspaden gelegd. We zullen daarvan hieronder diverse voorbeelden zien. In het algemeen zijn voormalige spoorwegen gemakkelijker te vinden dan tramwegen, omdat de laatste vaak in de berm van een weg lagen. Als de tram verdween werd de weg verbreed, van van de trambaan was dan niets meer te zien.

Er zijn ook hulpprogramma′s die gebruik maken van de Googlekaarten. Zo heeft Jochem Veenstra met het programma ′spoorlijnen in Nederland′ (hiddenplaces.nl/googleearth) oude opgeheven spoorlijnen, waaronder oorlogsspoorwegen en verdwenen stations ingetekend. Hieronder laten we een voorbeeld uit deze website zien. Fraai is www.topotijdreis.nl waar je een ′tijdreis′ door oude topografische kaarten kunt maken. Ook hiervan nemen we aantal voorbeelden op. Leden van de NVBS kunnen vergelijkingen maken met kaarten die te vinden zijn in de NVBS-Railatlas.


vroegere NFLS-spoorbaan bij Sint-Jacobi-Parochie.

Hier zien we heel duidelijk een spoor van een vroegere spoorbaan bij Sint-Jacobi-Parochie. Het is een stukje van de NFLS-lijn van Stiens naar Minnertsga, die bij Sint-Jacobi-Parochie afboog naar het zuiden.

Topografische kaart uit 1937 van Sint-Jacobi-Parochie

Op dit fragment van een topografische kaart uit 1937 zien we dat Sint-Jacobi-Parochie niet alleen een spoorverbinding heeft gehad, maar ook een tram. De NTM-lijn vanuit Leeuwarden eindigde hier.

GOLS-lijn in Borculo

Als een vroegere spoorlijn door de bebouwde kom liep, is het meestal moeilijker om er iets van terug te vinden, omdat de vrijgekomen grond snel wordt gebruikt voor nieuwe gebouwen en straten. Hier het voorbeeld van Borculo, waar destijd de GOLS-spoorlijn van Doetinchem via Ruurlo naar Boekelo en Hengelo langs liep. Ook in Borculo eindigde een stoomtramlijn, te weten die uit Deventer, maar die is niet meer te herkennen. Het oude spoortracé begint rechts op de foto iets boven het midden en loopt tot een open terrein waar het station lag. Daarna boog het spoor af naar linksonder op de foto.

De halve-zolenlijn tussen Raamsdonk en Raamsdonksveer

De plaatsen Raamsdonk en Raamsdonksveer lagen beide aan de z.g. halve-zolen-lijn van Lage Zwaluwe naar Den Bosch. De lijn had deze bijnaam omdat hij door een streek met veel schoenenfabrieken liep. In Waalwijk, een van de belangrijkste plaatsen langs de lijn, heeft men het tracé van de lijn juist in ere hersteld. Op de foto is het tracé nog goed te volgen: dwars door Raamsdonk heen, onder ‘De Laan’ langs dan verder omhoog tot de ‘r’ van het woord Raamsdonksveer naar de Dommel, waar een brug lag.

Op deze plaat uit Hiddenplaces.nl loopt van west naar oost de voormalige NBDS-lijn Boxtel — Wesel over Gennep. De rode lijn tussen Mook en Gennep is de in februari 1945 door het Engelse leger aangelegde Hawkins Link. Omdat verschillende bruggen onbruikbaar waren en omdat Nijmegen nog regelmatig beschoten werd, zocht het Engelse leger een mogelijkheid om toch het oostelijke front te bereiken. Hiervoor werd er vanaf het Maas-Waal Kanaal (spoorlijn Den Bosch — Nijmegen) langs de zuidrand van Nijmegen een nieuwe verbinding gemaakt naar Heilige Land Stichting (spoorlijn Venlo — Nijmegen). Dit was de Avoiding Link. Vanaf station Mook kwam de Hawkins Link: een nieuwe lijn via Plasmolen en Ottersum (brug over de Niers) naar Goch. Deze sloot bij Gennep aan op de lijn Boxtel — Wesel.

Op deze plaat uit Hiddenplaces.nl loopt van west naar oost de voormalige NBDS-lijn Boxtel — Wesel over Gennep. De rode lijn tussen Mook en Gennep is de in februari 1945 door het Engelse leger aangelegde Hawkins Link. Omdat verschillende bruggen onbruikbaar waren en omdat Nijmegen nog regelmatig beschoten werd, zocht het Engelse leger een mogelijkheid om toch het oostelijke front te bereiken. Hiervoor werd er vanaf het Maas-Waal Kanaal (spoorlijn Den Bosch — Nijmegen) langs de zuidrand van Nijmegen een nieuwe verbinding gemaakt naar Heilige Land Stichting (spoorlijn Venlo — Nijmegen). Dit was de Avoiding Link. Vanaf station Mook kwam de Hawkins Link: een nieuwe lijn via Plasmolen en Ottersum (brug over de Niers) naar Goch. Deze sloot bij Gennep aan op de lijn Boxtel — Wesel.

De laatst opgeheven interlokale tramsweg in Nederland is de RTM-lijn van Spijkenisse naar Hellevoetsluis. De bocht bij Biert waar de lijn geheel op een vrije baan lag is gemakkelijk te vinden, temeer omdat er nu een fietspad over het tracé ligt.

De laatst opgeheven interlokale tramweg in Nederland is de RTM-lijn van Spijkenisse naar Hellevoetsluis. De bocht bij Biert waar de lijn geheel op een vrije baan lag is gemakkelijk te vinden, temeer omdat er nu een fietspad over het tracé ligt.

Sporendriehoek bij Maasland (WSM)

Ook de Westlandsche Stoomtramweg-Maatschappij had flinke stukken eigen baan, waar nu een fietspad is aangelegd. Bij Maasland lag een sporendriehoek, , met takken naar Maassluis (links onder), naar Schipluiden en Delft (rechts, ongeveer midden van de foto) en naar Naaldwijk (linksboven, langs de kassen).

Beusichem aan de lijn van de maatschappij Tiel-Buren-Culemborg, die in 1918 werd opgeheven.

Het laatste Googlevoorbeeld laat zien dat zelfs van een tramlijn die al bijna 100 jaar geleden is opgeheven, soms nog sporen te vinden zijn. Hier ziet u een dijklichaam in Beusichem achter een boerderij langs voor de tramlijn van de maatschappij Tiel-Buren-Culemborg, die in 1918 werd opgeheven.

Topografische kaart uit 1912; kijk aan de linkerkant bij ′Laatste Stuiver".

Ter vergelijking een fragment van de topografische kaart uit 1912; kijk aan de linkerkant bij “Laatste Stuiver”.

Dat Topotijdreis.nl bijzonder handig kan zijn voor de datering van aanleg en sloop van spoorlijnen zal duidelijk zijn. Voorzichtigheid is hier echter geboden. Niet elk jaar is er een nieuwe topografische kaart getekend, soms zitten er decennia tussen twee kaarten. Er kan dus alleen sprake zijn van een globale datering van lijnen. We nemen als voorbeeld de sporensituatie in Nijmegen. We geven steeds de eerste kaart waarop de genoemde verandering zichtbaar is.

Dat Topotijdreis.nl bijzonder handig kan zijn voor de datering van aanleg en sloop van spoorlijnen zal duidelijk zijn. Voorzichtigheid is hier echter geboden. Niet elk jaar is er een nieuwe topografische kaart getekend, soms zitten er decennia tussen twee kaarten. Er kan dus alleen sprake zijn van een globale datering van lijnen. We nemen als voorbeeld de sporensituatie in Nijmegen. We geven steeds de eerste kaart waarop de genoemde verandering zichtbaar is. Nijmegen 1869 Nijmegen is nog een vestingstad, opgesloten binnen de stadsmuren. Vanuit Kleef is er al een spoorlijn aangelegd (in 1865) naar een station (kopstation) dat buiten de stadspoorten gevestigd is. Het eerste station van Nijmegen ligt op de plaats waar tegenwoordig Concertzaal De Vereeniging ligt, dus aan het (huidige) Keizer Karelplein. Mooi te zien is dat er al een goederenlijntje doorloopt naar wat toen de Nieuwe Haven heette.

Nijmegen 1869. Nijmegen is nog een vestingstad, opgesloten binnen de stadsmuren. Vanuit Kleef is er al een spoorlijn aangelegd (in 1865) naar een station (kopstation) dat buiten de stadspoorten gevestigd is. Het eerste station van Nijmegen ligt op de plaats waar tegenwoordig Concertzaal De Vereeniging ligt, dus aan het (huidige) Keizer Karelplein. Mooi te zien is dat er al een goederenlijntje doorloopt naar wat toen de Nieuwe Haven heette.

Nijmegen 1895 De stadsmuren zijn voor een deel geslecht. Het station is verplaatst naar het westen van de stad, om de aanleg van de Waalbrug (1879) mogelijk te maken. De spoorlijn uit Kleef, nu gecombineerd met de Maaslijn (1883), is eveneens vanaf de (latere) Dï¿&frac12Almarasweg naar het westen verlegd en komt in het station samen met de lijn uit Den Bosch (1881) . Het goederenlijntje naar de Nieuwe Haven ligt er nog steeds.

Nijmegen 1895. De stadsmuren zijn voor een deel geslecht. Het station is verplaatst naar het westen van de stad, om de aanleg van de Waalbrug (1879) mogelijk te maken. De spoorlijn uit Kleef, nu gecombineerd met de Maaslijn (1883), is eveneens vanaf de (latere) D′Almarasweg naar het westen verlegd en komt in het station samen met de lijn uit Den Bosch (1881) . Het goederenlijntje naar de Nieuwe Haven ligt er nog steeds.

Nijmegen 1957

Nijmegen 1957. In 1927 is het Maas-Waalkanaal geopend. Ergens vóór 1957 zijn aan dit kanaal nieuwe havens zijn aangelegd. Deze zijn met een goederenlijn vanaf de Nieuwe Haven (die al lang niet nieuw meer is) ontsloten.

Nijmegen 2011

Nijmegen 2011. De woonwijken rukken op rond de Nieuwe Haven, die nu Waalhaven heet. De goederenspoorlijn is opgebroken. Het dijklichaam waarop het spoor lag is nog te herkennen. Topotijdreis.nl is een soort 4D-printer, die de treinliefhebber de mogelijkheid biedt een vierde dimensie, nl de tijd, toe te voegen aan zijn kennis van het spoorwegwezen.


8 maart 2016