Verdwenen stad

Beschrijving

Indrukken uit het boek Verdwenen stad.

De Amsterdamse tram vervoerde tijdens de tweede wereldoorlog naar schatting 48.000 van de 77.000 Joden naar treinstations op weg naar de werk- en vernietigingskampen.
Het tramverhaal in het boek “Verdwenen stad” is ontstaan door de aanwezigheid bij het NIOD van 23 rekeningen die het Amsterdamse trambedrijf aan de Zentralstelle für Jüdische Auswanderung heeft gestuurd. De uitgebreide specificatie van die ritten is, voorzover de uit de rekeningen is op te maken, in een overzicht achterin het boek opgenomen. De schrijvers hebben samen met anderen uitgebreid onderzoek gedaan naar deze inzet van trams om het dramatische doel van de bezetter te bereiken. Ze hebben de transporten wel erg “schuldig aangezet” vooral in het begin van het boek. Zo is er weinig aandacht voor de spagaat waarin de directeur Ir.W.B.I. Hofman kwam te staan toen de eerste ritten door de Nazi’s werden aangevraagd, voor het besloten vervoer van joden, voor wie de tram sinds kort juist verboden was. Onder een geheel (vervangen) pro-Duits gemeentebestuur had weigeren zeker tot zijn ontslag geleid en zouden trams en personeel zijn gevorderd. Hofman heeft ook gesprekken gevoerd met de Joodse Raad, die adviseerde de trams te laten rijden, opdat bejaarden en moeders met kinderen niet behoefden te lopen. Het boek maakt wel duidelijk dat tram en bus een effectief middel zijn geweest bij het ophalen en naar de stations brengen van de Joden. In het boek wordt diverse malen een verband met Anne Frank gelegd, ook over haar laatste waarschijnlijke tramrit. Ca. een derde deel van het boek heeft de tram als onderwerp, tweederde is besteed aan ooggetuigenverhalen, verkregen door intervieuw van mensen die het nog konden vertellen. Deze verhalen, waar ook vaak trams in voorkomen, zijn interessant en hebben meer sfeertekening dan het eerste deel, dat veel “beschuldigender”is geschreven ten aanzien van de tram. Als laatste een rondgang langs “schuldige gebouwen”, waarin , gezien het voorgaande, het hoofdkantoor van de tram aan de Stadhouderskade niet ontbreekt. Een van de goede kanten van het boek is, dat het verhaal van lijn 8, die rond 1997 ook al als “schuldige” in de pers kwam (omdat dit nummer voor de circletram gebruikt zou worden), hier wel goed is weergegeven. Voor wie zich in de oorlogsgeschiedenis van Amsterdam en de donkere bladzijden van de tram in die onaangename tijd interesseert is het boek zeker aan te bevelen.

Karel Hoorn

Bron: NVBS Actueel