Lissabon en de tram

We starten onze rondgang met lijn 12E. Deze lijn (twee trams in exploitatie) rijdt een kleine ronde vanaf het centrale plein Praça Figuera door enkele straten van de oude volkswijk Alfama en weer terug naar het startpunt. Op de foto beklimt wagen 578 de steile Cançada de Santo Andre naar, zoals de bestemmingsfilm aangeeft, de halte Martim Moniz. Rechts van de tram ligt nog een oud stuk dubbelspoor, maar dat is ten prooi gevallen is aan de autoparkeerwoede. (30 december 2017)

De tramexploitatie was en is in handen van de Companhia de Carris de Ferro de Lisboa, kortweg Carris. De eerste trams waren van Amerikaanse makelij. Vanaf de jaren twintig bouwde Carris de wagenbakken zelf, geheel naar een – weliswaar vereenvoudigd – Amerikaans concept. De huidige historische trams zijn gebouwd tussen 1932 en 1963, deels op oude draaistellen uit de periode 1899 – 1914. Rond 1995 zijn er 45 trams gerenoveerd en hernummerd tot 541 – 585, alle eenrichtingtrams. De foto toont motorwagen 578 met nog de typische Amerikaanse uitstraling door de smalle boogramen, ronde balkons en afgeschuinde stootranden. (30 december 2017)

Een derde foto van lijn 12E. Om onderscheid te maken met bussen en metro worden de tramlijnen met de term Elétrico aangeduid, de lijnnummers eindigen met een E. De tram uit Lissabon rijdt op 600 Volt en heeft een spoorwijdte van 600 mm. Van oudsher hebben de trams een trolleystang voor de stroomafname, maar de gerenoveerde exemplaren zijn tevens voorzien van pantografen. Lijn 12E en 28E rijden nog op de trolleystang, de rest op de pantograaf. Dit is opnieuw wagen 578. Te zien is, dat hij wel voorzien is van een pantograaf, maar dat de trolleystang in gebruik is. Omdat het eenrichtingwagens zijn, wordt aan de achterzijde geen bestemming maar wel het lijnnummer vermeld (“Carreira no 12”). Een typisch straatbeeld van lijn 12, een heuvel, een onoverzichtelijke hoek en een overaanbod van auto’s. (30 december 2017)

Een echt gekkenhuis is het later in de middag bij de halte Largo das Portas do Sol: drie trams, rijen auto’s en massa’s wandelaars en dan is het nog niet eens toeristenseizoen. Wagen 580 rijdt voor lijn 12, wagen 559 voor lijn 28 en de rode wagen 8 voor een reisgezelschap. (30 december 2017)

Op hetzelfde plein halteren ook de reisgezelschaptrams, de rode trams van de Hills Tramcar Tour, en een groene Kersttram Elétrico de Natal. Volgens wikipedia zijn er zes rode trams (nr. 5-9 en 11) en twee groene operationeel. We zien de rode tram nr. 8 vertrekken richting Alfama en de groene (nummer onbekend) richting Barrio Alto. De plaatselijke Tuktuks werpen zich met ware doodsverachting tussen de trams door. (28 december 2017)

De Kersttram op het Praça da Figuera met een kerstman op de bok. (28 december 2017)

Lijn 15E (negen trams) vertrekt ook op Praça da Figuera, rijdt in een rechte lijn naar Praça Comércio, aan de kade, en loopt vervolgens langs de oevers van de Taag naar het westen, naar Belem en verder naar Algés Jardim. Op lijn 15E rijden sinds 1995 dubbelgelede lagevloers Combino’s van Siemens. Zij bieden veel meer ruimte dan de oude twee-assers, maar ook deze trams vertrekken tot op de laatste vierkante centimeter volgestouwd richting Belem. Tramstel 508 passeert het prachtige klooster Mosteirio dos Jerónimos in Belem, op weg naar het eindpunt Algés. (29 december 2017)

Een deel van de trams van lijn 15E keert via de keerlus bij de halte Belem terug naar het stadscentrum. Grote aantallen toeristen stappen hier uit om de moderne Boulevard, diverse musea en bijv. de Torre de Belém te bezoeken. In de keerlus staat op een oud stukje spoor een vroegere bijwagen, ingericht als een soort snackbar. Tramstel 505 rondt de keerlus op weg naar Figuera. (29 december 2017)

Deels over dezelfde route als 15E , van Cais do Sodré aan de kade tot Calvario loopt lijn 18E (vijf trams); daarna kiest deze de route omhoog door de buitenwijk Ajuda tot het eindpunt Ajuda Cemitério. Deze lijn is minder druk en wordt gereden door klassieke trammetjes met panthograaf. Wagen 579 beklimt de Calçada Ajuda nabij het Palácio Nacional de Ajuda. (29 december 2017)

Bovengekomen maakt hij een scherpe bocht op een zeer onoverzichtelijk kruispunt naar de Rua das Açucenas. (29 december 2017)

Op deze weg is opvallend veel ruimte, zelfs een eigen dubbelsporige baan voor de tram. Wagen 579 rolt hier met nog één passagier richting de eindhalte en keerlus Ajunto Cemitério. (29 december 2017)

Wagen 557 is nog leeg als hij bij de halte Ajuda Rua das Açacenas aankomt. Daar zal snel verandering in komen naarmate hij het centrum nadert. (29 december 2017)

Wie de veerpont over de Taag naar Cacilhas pakt, ontdekt aan de overzijde een modern openlucht tramstation. Mogen we het een trambedrijf noemen? Is het metro? Het bedrijf heet MTS, Metro de Sul do Tejo. (Tejo = Taag) en rijdt met lightrailmaterieel, Combino’s van Siemens (volgens Wikipedia zijn er 24 vierdelige tramstellen geleverd, spoorwijdte 1435 mm). Toch nemen we deze als tram in deze expositie mee, vooral ook omdat het materieel gelijk is aan dat van lijn 15. Het railnetwerk hier werd eind 2008 geopend. Vanaf de haven van Cahiljas zijn er twee takken in bedrijf, een naar het zuiden naar Corroios en een naar het westen naar Universidade. Tramstel C003 arriveert uit Corroios in Cacilhas. (29 december 2017)

Het metrostation van Cacilhas. Tramstel C023 vertrekt naar Universidade, C021 is zojuist aangekomen. (29 december 2017)

Een wel zeer bijzonder trammetje is de Ascensor da Bica, een kabeltram, tussen halte Calhariz (lijn 28) en R.S. Paulo (lijn 25). De voorloper van de huidige tram was een waterballasttram uit 1892. Vanaf het begin waren er twee wagentjes verbonden met een kabel. Aandrijving vond aanvankelijk plaats door in de bovenste wagen een tank vol water te gieten, waardoor het gewicht toenam en de wagen naar beneden liep. Beneden werd het water gelost. Later dreef een stoommachine de kabel aan en weer later kregen beide wagens een eigen elektromotor (ze werden tegelijkertijd geschakeld). Na een ongeluk was Bica jaren buiten bedrijf. De huidige tram stamt uit 1927 en wordt door een elektromotor op de kabel voortbewogen. Op de foto zijn verschillende opmerkelijke zaken te zien. Op de wagen zijn twee minipantografen te zien. Omdat de wagens zelf geen motor hebben zijn de bovenleidingskabels voor de stroomvoorziening van de centrale motor: beide wagens moeten inschakelen om de stroom door te verbinden. Halverwege is er een passeerplaats, maar er zijn geen wissels, elke wagen heeft zijn eigen rails (die vanwege ruimtegebrek gestrengeld zijn) en een goot waarin de kabel ligt. Vanuit het bovenste station heb je een prachtig uitzicht op de Taag. (28 december 2017)

De overige foto’s zijn van lijn 28E, de meest spectaculaire lijn. Wagen 578 trekt vanaf de Taag omhoog door een feestelijk versierde straat. Een foto maken zonder mensen of auto’s op de voorgrond is een onmogelijkheid; ze geven de foto’s ook wel een couleur local. (28 december 2017)

Lijn 28E (vijftien trams) maakt een grote slinger door Alfama en is daarmee het meest populair onder toeristen. De lijn start bij het metrostation Martim Moniz, maakt een lange tocht door Alfama: een deel van de trams 28E rijdt een rondje en keert terug naar Martim Moniz, een ander deel perst zich door de rechthoekige wijk Baixa richting het westen van het centrum, naar Prazeres, bij Campo Ourique. Op de foto twee trams bij halte São Vicente, waar massa’s mensen zich op de tram storten. Rond de kerk São Vicente of Fora is deze dag een enorme rommelmarkt. (30 december 2017)

Wagen 563 op weg naar Prazeres aan de ander kant van de stad met direct erachter wagen 575 met de bestemmingaanduiding M.Moniz. Er zijn geen conducteurs, iedereen koopt een kaartje bij de bestuurder. Er worden geen bijwagens meegevoerd. Goed zichtbaar is dat lijn 28E met een trolleystang rijdt. (30 december 2017)

Via de smalle Calçada de São Vicente stort wagen 558 zich richting de benedenstad. (30 december 2017)

Op het Largo das Portas do Sol lijkt de tram, wagen 560, alle ruimte te hebben, al staan er meer reizigers te wachten dan er in kunnen. (30 december 2017)

Het uitzicht is bijzonder, en een foto maken van een tram zonder andere fotografen erop is schier onmogelijk. (30 december 2017)

Vanaf de andere kant rolt wagen 576 met bestemming M.Moriz richting Largo das Portas do Sol. (30 december 2017)

En in no time staat de straat weer vol. Minstens vier trams staan er op korte afstand van elkaar. (30 december 2017)

Het past net. Wagen 11 (rood) en 555 kruisen elkaar in de Calçada de São Vicente voor een van de vele opvallende huizen met gietijzeren balkonhekjes en blauwgetinte tegelbekleding; huizen waar Lissabon zo bekend door geworden is. (30 december 2017)