175 jaar spoor (deel 2)

Een elektrische reizigerstrein van NS, bestaande uit voormalig ZHESM-materieel, met motorrijtuig NS mBCz 9911 en stuurstandrijtuig Cesz 8043 te Leidschendam-Voorburg. De ZHESM (Zuid-Hollandse Electrische Spoorweg-Maatschappij) was exploitant van de Hofplein-spoorweg (van Rotterdam-Hofplein naar Den Haag, Wassenaar en Scheveningen), in 1908 gebouwd als de eerste elektrische spoorlijn in Europa. In het Spoorweg­museum staat de fraai gerestaureerde ZHESM 6, die na vele vernummeringen de mBC 9911 van onze foto werd en in 1949 klusjeswagen 157 911, die met onderdelen pendelde tussen de hoofdwerkplaats in Haarlem en de lijnwerkplaats in Leidschendam. Hierdoor aan de sloop ontsnapt, bleef hij behouden om in 1957 naar het Spoorweg­museum te komen.

In de jaren 1920-1930 begon NS met een veel uitgebreider elektrificatie-programma. Voor deze elektrificatie werd het z.g. blokkendoos-materieel aangeschaft, ook wel Mat ′24. Hier zien we een elektrische trein, bestaande uit motorrijtuig NS mC 9038, rijtuig Cesc 8108, rijtuig Cec 8508 en motorrijtuig mBD 9119, ′s nachts te Utrecht. Het derde klas motor­rijtuig is gebouwd in 1929 door Werkspoor. Dit rijtuig heeft vanaf 1966 als dienstwagen dienst gedaan en is in 1987 gesloopt. De foto dateert uit 1946.

Naast het blokkendoos-materieel en de latere stroomlijn-stellen Mat ′36 ontstond er behoefte aan elektrische locomotieven. De eerste elektrische locserie was de serie 1000, waarvan de eerste drie bij SLM Winterthur in Zwitserland en de overige zeven bij Werkspoor werden gebouwd. Hier een NS-reizigerstrein Amsterdam-Eindhoven-Maastricht, getrokken door de nieuwe elektrische locomotief NS 1002 langs het perron van station ′s-Hertogenbosch. Achter de loc een aantal oude coupérijtuigen; het voorste is een drieasser van Pruisische herkomst. De foto is gemaakt in 1949.

Gezicht op benzinemotorrijtuig NS omBC 1905 naast het perron van het uit 1911 daterende station Kampen. Links op de foto is de brug over de IJssel zichtbaar, die het station met de stad verbindt. Het motorrijtuig behoort tot de door Werkspoor gebouwde serie omBC 1904-1910 met DWK motor, in 1929 in dienst gesteld voor de Woldjerspoorweg tussen Groningen en Delfzijl. Het rijtuig sleet na de oorlog zijn laatste jaren rond Zwolle en zal in 1951 worden afgevoerd, maar pas in 1969 gesloopt, nadat het eerst nog als noodwoning heeft gediend. De perronkap links is er niet meer, en er rijden nu moderne treinen, maar verder is er aan het station niet veel veranderd.

Deze gelede dieselelektrische loc werd in 1942 door Krupp gebouwd voorde Deutsche Wehrmacht, als onderdeel van een beoogde serie D311.01-D311.06, bedoeld om te dienen als energie­bronnen voor 3 stuks monstergeschut “Schwere Gustav”, waarvan er slechts 1 werd gebruikt, op de Krim bij Sevastopol. De D 311.04 werd bij Calais ingezet en strandde bij de Duitse terugtocht in september 1944 in Zeeuws-Vlaanderen bij Sluiskil, waar hij door NS als oorlogsbuit werd geclaimd. NS probeerde de loc weer rijvaardig te maken, maar door gebrek aan onderdelen lukte dit niet. Na tussenkomst van een Haarlemse schroothandelaar kwam de loc terug in Duitsland waar hij in 1950/51 als V 188 002 in dienst kwam. Sloop volgde in 1973. De foto is genomen in Utrecht.

Diesellocomotief NS 2601 met een reizigerstrein uit Venlo langs het perron van station Eindhoven. Dit locomotieftype stond bekend als ′Beelen′ vanwege hun gelijkenis met het (kale) hoofd van de heer L.J.M. Beel, minister-president in 1946-1948 en 1958-1959. De locs zijn gebouwd door Werkspoor; vanwege veelvuldig optredende defecten werden de locs al na vijf jaar buiten dienst gesteld. Achter de loc een rijtuig serie B 6400.

Als na de oorlog de ergste oorlogsschade is hersteld, wordt het elektrificatie-programma met kracht hervat. Op 4 januari 1952 staat een E-loc uit de serie 1200 versierd te Nunspeet om de electrificatie van het traject Amersfoort-Zwolle te vieren.

Loc 1201 kort na de aflevering. De serie 1200 is gebouwd door Werkspoor met een electrische installatie van Heemaf, naar een Amerikaans ontwerp. Van deze serie zijn nog enkele exemplaren af en toe in gebruik, een bewijs van de grote degelijkheid van deze locs. Achter de loc een van DB gehuurde verwarmings­wagen. Verwarmings­wagens waren nodig omdat de personen­rijtuigen nog waren ingericht voor stoomverwarming. Bij gebrek aan een stoomlocomotief gebruikte men een verwarmingswagen. De foto is gemaakt op 27 november 1951 bij vertrek uit Utrecht voor een speciale rit met het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI).

Treinstellen voor de TEE-verbinding “Edelweiss” Amsterdam-Zürich. De Trans-Europ Express was een netwerk van snelle internationale verbindingen, ingesteld in de jaren 1950 op initiatief van NS-directeur F.Q. den Hollander. Het gebruik van diesels maakte het loc-wisselen aan de grenzen overbodig, en daarnaast sloten de elektrische netten uit de verschillende landen nog niet op elkaar aan. De beide 4-delige diesel-elektrische treinstellen zijn hier in 1974 gefotografeerd bij de dieselloods van de voormalige Lijnwerkplaats te Utrecht.

Elektrisch treinstel NS ELD2 354 (Mat ′54 of plan M, ook wel bekend als ′hondekop′) met een gele proefsnor te Utrecht. Dit stel is gebouwd bij Allan in Rotterdam.

Trein D284 wordt geladen op Amsterdam CS voor vertrek naar Parijs. D-treinen waren internationale treinen; de D komt van het Duitse woord Durchgangszug. De loc is van de serie 1300; evenals de series 1100 en 1200 was deze alleen geschikt voor de Nederlandse bovenleiding-spanning, 1500 V gelijkspanning. In dit geval was loc-wisselen in het grensstation dus wel noodzakelijk. De serie 1300 is bij Alstom in Frankrijk gebouwd tussen 1952 en 1956. De foto is gemaakt op 5 juni 1972.

Benelux-trein te Haarlem, rijdend op de verbinding Amsterdam-Brussel via Roosendaal. Dit was één van de eerste internationale verbindingen die geheel met elektrische treinstellen werd gereden. Hiervoor was een speciale uitvoering van mat ′54 ontwikkeld; de speciale uitvoering was nodig omdat België en Nederland verschillende bovenleiding-spanningen kennen. Van Amsterdam tot Roosendaal reden deze stellen meestal gekoppeld met de treinen naar Vlissingen.

Ten tijde van de koude oorlog (1948-1989) was er nog dienstplicht. Elk weekeinde gingen grote aantallen dienstplichtige militairen met de trein naar en van huis. Voor deze treinen werd meestal het oudste materieel gebruikt, in dit geval een vroeger SS sneltreinrijtuig, gebouwd door Werkspoor in 1915. In de begintijd van de spoorwegen had men 1e, 2e en 3e klasse, maar in de tijd dat deze foto gemaakt is,bestond de 1e klasse in feite niet meer. Vandaar dat men later de 2e klasse de 1e is gaan noemen en de 3e 2e. De foto moet daarom tussen 1950 en 1956 gemaakt zijn.

De langste spoorbrug van Nederland is de Moerdijkbrug.Aanvankelijk was de brug enkelsporig, in de vijftiger jaren van de 20e eeuw is de brug dubbelsporig gemaakt. Op de brug is een dieseltrein type omBC te zien. Voor de brug staat een elektrisch aangedreven armsein (bediening met trekdraden was vanwege de grote afstand tot het seinhuis niet mogelijk). Het driehoekige bord geeft aan dat op de brug een snelheids­beperking tot 60 km/u geldt.

“Exprestrein” 38 (Amsterdam-Maastricht), bestaande uit elektrische locomotief NS 1111, een bagagewagen type DV, rijtuigen plan D en een CIWL restauratierijtuig tijdens de passage van Boxtel. Boze tongen beweren dat de kleur turquoise van dit materieel vooral was gekozen op aandringen van de echtgenote van NS-directeur F.Q. den Hollander, en dat de onderhouds­werkplaatsen er een hekel aan hadden omdat deze kleur heel moeilijk constant te houden was. Datum: 24 mei 1951.

Eloc serie 1100 in turquoise kleur. Het Franse bedrijf Alsthom leverde in 1950 maar liefst 50 locomotieven van de serie 1100 aan de NS, in 1956 kwamen er nog tien bij. In de trein achtereenvolgens een NS-stoom­verwarmings­wagen serie 158 951-158 960, een rijtuig uit de Rheingold en een Duitse bagagewagen. De stoomverwarmingswagens werden in 1947/48 verbouwd uit de restanten van beschadigde rijtuigen serie AB 5000, sneltrein­rijtuigen van de HSM gebouwd tussen 1903 en 1920. Beeldbank: NEG119-653