Verslag Treinvakantiereis Noord-Spanje

door Gert-Jan Hondelink en Paul Muré

De voor 2020 geplande 12-daagse reis door Noord-Spanje moest wegens corona geannuleerd worden, maar kan gelukkig in 2023 wel doorgaan. Na een nieuwe inschrijving is er inmiddels zoveel belangstelling dat uiteindelijk in twee groepen wordt gereisd, met vertrek op 13 respectievelijk 15 mei 2023. Tezamen zijn er 51 deelnemers, inclusief reisleiding. Enkelen gaan voor het eerst met de SNE mee op reis. Groep A reist onder leiding van Ronald Bokhove en groep B onder leiding van Rob Zoomer. De eerste groep is daardoor in Bilbao op de dag dat het Guggenheim-museum gesloten is; de tweede groep mist het ‘Hot Pot’- festival van de spoorwerkers in Cistierna, waarover dadelijk meer.

De eerste dag brengt ons per Thalys en TGV naar Bordeaux, waarbij in Parijs per metro overgestapt wordt van Gare du Nord naar Gare Montparnasse. Vanaf Amsterdam stappen reisgenoten op verschillende stations tot de groep in Brussel compleet is. De rit van het Gare du Nord naar Gare Montparnasse in Parijs is altijd een enerverend gebeuren, hoewel de doorgewinterde OV-reiziger daar natuurlijk geen probleem mee heeft. In de middag gaat het verder naar Bordeaux voor de eerste overnachting. Het gunstig gelegen hotel maakt dat de meesten al snel gebruik maken van de verstrekte dagkaart om stad en tram te verkennen. Bordeaux heeft sinds 2003 een groot nieuw tramnet opgebouwd, dat zeer druk gebruikt wordt. De lange trams maken in grote delen van de binnenstad gebruik van stroomvoorziening via het tussen de rails aangebrachte APS-systeem; daarbuiten van de bovenleiding gebruik gemaakt. ’s Avonds kunnen de deelnemers elkaar bij de eerste gezamenlijke maaltijd beter leren kennen.

Op dag 2 is er nog alle tijd om Bordeaux verder te verkennen, een stad die eigenlijk een langer bezoek waard is. Om 14.21 uur wordt de reis richting Spanje voortgezet met een TGV naar het grensstation Hendaye. De rit gaat tussen Bordeaux en Dax over de route waar in 1955 het wereldsnelheidsrecord werd verbroken. De van vele foto’s bekende bovenleidingconstructie op die lijn hangt er nog steeds en doet sterk denken aan de ‘gotische bogen’ tussen Utrecht en Hilversum. Na aankomst in Hendaye is er een kwartier voor de overstap op de eerste Spaanse, of beter gezegd Baskische trein op meterspoor, waarmee we naar Donostia/San Sebastián reizen. Donostia is overigens de Baskische naam; San Sebastián de Spaanse. Groep A arriveert met enige vertraging te Hendaye en haalt op het nippertje de aansluiting op de metro-achtige trein van de Baskische spoorwegmaatschappij Euskotren naar Donostia. Deze vertrekt op een eigen station, min of meer op het voorplein van het SNCF-station. De vele tunnels op het traject verklaren de bijnaam ‘El topo’ (de mol). Intussen maken we kennis met de dichte bebouwing langs het traject, waarbij de balkonnetjes van de appartementen soms tegen de perrons aan leunen.

Rond kwart voor zes arriveren we op het kopstation Amara-Donostia, vanwaar het hotel op 250 meter afstand ligt. Bij de wandeling ervaren we een typisch Spaans fenomeen, namelijk dat de trottoirs vrijwel overal in het land van allerlei soorten ribbels zijn voorzien, die bij de rolkoffers een oorverdovend kabaal veroorzaken. De avond is vrij om de gezellige en levendige stad te bezoeken en een blik te werpen op het strand. Uiteraard kan genoten worden van een heerlijke tapas-maaltijd, hier pintxos geheten.

Ook op de derde dag van de reis hoeven we niet vroeg op. Pas om 15.17 uur vertrekken we met een breedspoortrein van de Spaanse spoorwegmaatschappij Renfe naar Vitoria-Gasteiz. Tot dat moment is het mogelijk om Donostia verder te bekijken. Velen maken een wandeling en/of busrit naar de funiculaire uit 1912 naar de Monte Igueldo, aangelegd door de bekende Zwitserse firma Von Roll, waar je een schitterend uitzicht op de stad en de baai hebt. Het is meteen vakantie!

Na het ophalen van de bagage wandelen we naar het voormalige en grondig in verbouwing zijnde Estatión del Norte (Noordstation), het breedspoorstation van de Renfe, waar de IC richting Madrid vertrekt. Zoals op de meeste stations in Spanje kun je alleen via poortjes naar binnen. En met een groep met groepsbiljet is het natuurlijk handig om dat allemaal tegelijk te doen! Groep A treft een medewerker die zich hierdoor kennelijk overvallen voelt en brengt de reizigers niet naar de wachtruimte maar parkeert die op een plek waar ze niet in de weg staan! Later begeleidt hij hen naar het perron en geeft instructies voor het opbergen van de bagage in de trein. Groep B wacht wijselijk buiten bij een terrasje tot het tijd is om naar binnen te gaan.
De trein zelf – een elektrisch vierwagenstel – is erg comfortabel, maar de toegang via één smalle deur per rijtuig zorgt wel direct voor vertraging bij het in- en uitstappen! De treinrit naar Vitoria-Gasteiz loopt door een sterk heuvelachtig en later bergachtig gebied, waarbij je je soms afvraagt of we ergens in Oostenrijk of Zwitserland zijn. Na een uur en drie kwartier bereiken we de Baskische hoofdstad, die de komende twee nachten onze standplaats zal zijn. De avond is, evenals de volgende dag, ter vrije besteding.

Vitoria-Gasteiz heeft een oude binnenstad die een bezoek meer dan waard is. Sinds 2008 is er een trambedrijf met 2 lijnen, waarvan de tak naar Salburua pas in april van dit jaar is geopend. In het centrum rijden beide lijnen samen. Er zijn 2 tramtypen van fabrikant CAF: de nogal breed en lomp ogende Urbos 2 en de veel slankere Urbos 3, die veel lijkt op de nieuwe Utrechtse trams. Hoewel de trams behoorlijk druk gebruikt worden, valt wel op dat de snelheid erg laag is: korte halte-afstanden, lang wachten bij verkeerslichten en sowieso een lage rijsnelheid. De meeste reisgenoten maken wel een ritje.
Naast de tram heeft de stad veel te bieden: historische gebouwen, mooie parken en bijzondere muurschilderingen. Het oude centrum doet niet heel grootsteeds aan.

Op dag 5 verlaten we Vitoria-Gasteiz pas na een gezamenlijke maaltijd om 14.30 uur met een regionale trein, eerst naar het belangrijke spoorwegknooppunt Miranda de Ebro. Aldaar is zo’n anderhalf uur de tijd om onder de overkapping van het brede middenperron het spoorse gebeuren te bekijken. Er komen weliswaar niet heel veel treinen langs, maar er is genoeg te zien. Wie dat wil kan op het voorplein een terrasje opzoeken. Uiteindelijk blijkt het al die tijd verderop staande en deels onder de graffiti gespoten tweewagenstel de intercity naar Bilbao te zijn, waarmee we in een kleine twee uur een prachtige rit dwars door het Cantabrisch gebergte maken. Ook dit traject doet soms niet onder voor bekende berglijnen in de Alpen!

Om kwart over zes bereiken we de grote stad Bilbao op het breedspoorstation Abando, om ten slotte vijf kwartier later van het aanvankelijk lastig te vinden smalspoorstation van Renfe/FEVE te vertrekken voor een nog eens ruim 3 uur durende rit over meterspoor naar de kuststad Santander. Ook dat wordt een buitengewoon interessante rit over een zeer bochtig traject met een grote afwisseling aan landschappen, stationnetjes, industrie en zelfs zicht op strand en zee. Onderweg moet op een klein station worden overgestapt op een andere trein, omdat gekruist moet worden en het tweede spoor bezet is met de ‘Transcantabrico’, een zeer luxe trein van zo’n 13 rijtuigen (!) die exclusieve reizen biedt over het smalspoor tussen San Sebastián en Ferrol. Eerst vertrekt onze trein terug richting Bilbao, vervolgens arriveert vanuit Santander een ander treinstel. Dat biedt alle kans om ook de luxe trein te fotograferen. Wie overigens op internet kijkt wat een reisje daarmee kost moet al gauw vaststellen dat dat financieel gezien voor een normaal mens niet is weggelegd…

Bij aankomst in Santander is het al donker, zodat pas de volgende morgen vanuit het raam van het hotel vastgesteld kan worden dat we min of meer aan zee zitten. Gelukkig is er tijd om van deze interessante stad ook nog iets te zien, alvorens we ’s middags al weer in een smalspoortrein stappen voor een wederom uren durende rit naar Gijón. Santander is de hoofdstad van de regio Cantabrië en heeft veel te bieden, ondanks dat een grote brand in 1941 de stad deels heeft verwoest: het heeft een fraaie historische binnenstad met onder andere een levendige overdekte markt, stranden en het moderne museum Centro Botín. Velen van ons bezoeken het schiereiland ‘La Magdalena’ met daarop de niet vrij toegankelijke zomerresidentie van koning Alfons XIII. Ook is het binnen redelijke tijd mogelijk om een rondje om de naast elkaar gelegen breed- en meterspoorstations te lopen, met onderweg een bijzonder uitzichtpunt bij een lift naar een hooggelegen stadswijk.

Net als gisteren is het smalspoor dat we ’s middags richting Gijón berijden voor het grootste deel geëlektrificeerd. Toch reizen wij met een dieselstel omdat het rustige middendeel van het traject geen bovenleiding heeft. Ook nu weer is het een zeer afwisselende reis met prachtige uitzichten, veel kleine stations en verveel je je geen moment. Ondanks de aaneenschakeling van tijdelijke snelheidsbeperkingen op dit traject komen we op tijd aan, hetgeen doet vermoeden dat het begrip tijdelijk hier min of meer permanent inhoudt. Onderweg wordt te Llanes het personeel afgelost, maar al ras blijkt dat dit ook het materieel betreft en moeten we halsoverkop overstappen. In El Berrón, dat onder spoorwegliefhebbers bekend is vanwege de gelijkvloerse dubbelsporige kruising, zijn we vanwege werkzaamheden voor het laatste stuk tot Gijón aangewezen op een treinvervangende bus. Wel kan de spoorkruising nog even goed gefotografeerd worden, dankzij de medewerking van het vriendelijke stationspersoneel. Na een busrit van een kleine drie kwartier bereiken we tegen tienen het naast het station gelegen hotel in de havenstad.

In Gijón verblijven we weer twee nachten, met daartussen een vrije dag, die door velen gebruikt wordt om het ‘Museo del Ferrocarril de Asturias’ te bezoeken. Musea zijn in Spanje doorgaans gratis toegankelijk, en ook andere musea werden (dus) met een bezoek vereerd. Het interessante spoorwegmuseum bevindt zich op het terrein van het vroegere Noordstation. Je komt er van alles te weten over het spoorverleden in Asturië, zowel op smalspoor als op breedspoor en zelfs normaalspoor. De ex-NS diesellocs van de serie 2900 hebben hier immers gereden. De collectie omvat bijzondere stukken, zoals een ex-NMVB-motorwagen uit België, die nog jarenlang bij de FEVE dienst heeft gedaan, een Alstom-dieselloc op meterspoor (ook van de FEVE), die verdacht veel op de NS 2400 lijkt, veel stoomlocs van de plaatselijke kolen- en staalindustrie, maar ook andere spoorse attributen, zoals een verzameling fabrieks- en nummerplaten met daarbij de nummerplaat van NS-treinstel 649 (materieel ’46!). De rest van de dag is goed om de stad te bekijken of nog een treinrit in de omgeving te maken. De vrije dag geldt overigens niet voor onze reisleiders en hun collega Han Duijve, want zij zijn deze dag druk met de voorverkenning ten behoeve van het programma voor de volgende dag.

Dag 8 van de reis belooft letterlijk en figuurlijk een hoogtepunt te worden. We brengen een bezoek aan de spoorlijn over de Pajares-pas, een bergtraject dat zeker vergelijkbaar is met bekende bergtrajecten als Gotthard, Albula en Semmering. Met behulp van een bus worden tevoren uitgekozen fotolocaties bezocht. Assistent-reisleider Han Duijve maakt zich verdienstelijk door alles tevoren goed te plannen en bij beide groepen als reisleider op te treden. Dat betekent dat hij na het bezoek van groep A in Gijón achterblijft om 2 dagen later groep B te begeleiden en daarmee verder te reizen. Dat blijkt een goede keuze, want het lukt prima om op diverse plaatsen langs de lijn treinen te fotograferen.

De dag begint met een treinrit van Gijón naar Mieres-Puente van waar we per bus diverse fotolocaties aan de spoorlijn gaan bezoeken. Groep B wordt in de trein vanaf Gijón onverwacht begeleid door een spoorwegfunctionaris die de zitplaatsen aanwijst en verder vooral bezig lijkt zijn gezag uit te stralen. In Mieres-Puente houdt hij ook het uitstappen van de groep in de gaten, waarbij het er kennelijk niet toe doet dat de trein vervolgens op hem moet wachten en vertraging oploopt!

Vervolgens wacht chauffeur Ernesto ons met een touringcar op om langs de lijn over de Pajares-pas te rijden. Rond het middaguur is er in Villamanín een overvloedige warme lunch. Groep A wordt wel op de proef gesteld: op het hoger gelegen deel van de lijn is de temperatuur slechts vijf graden! Groep B heeft vrij veel zon en ziet iets meer treinen! In afwachting van een trein verschijnt plotseling ook een camerateam van RailAway om opnamen te maken voor een nieuwe aflevering, die naar verluidt in december 2023 wordt uitgezonden. Onderweg kun je op diverse plekken ook de bijna gereed zijnde hogesnelheidslijn zien liggen die tussen Pola de Lena en een punt drie kilometer ten zuiden van La Robla de spoorlijn over de pas zal vervangen. Na het linesiden zet de bus ons weer af op het station Mieres-Puente, waarna we zelf per trein de pas over rijden, een indrukwekkende ervaring. Die trein brengt ons aan het eind van de dag naar León, waar een gezellige maaltijd en een overnachting volgen.  Op het laatste stuk is dan – ten zuiden van het gebergte – te merken dat je in een veel droger deel van het land komt dan in het groene noorden.

Vanuit León volgt opnieuw een lange treindag van ruim 333 kilometer op meterspoor naar Bilbao! Een bus brengt de groep eerst naar het buiten het centrum van León gelegen smalspoorstation Asunción/Universidad, waar een modern tweewagenstel wacht voor het eerste stuk tot Cistierna. Daar wordt de reis onderbroken voor de lunch en een bezoek aan een alleraardigst spoorwegmuseumpje, dat deels is ingericht in de vroegere onderhoudswerkplaats. Groep A kan tevens het jaarlijkse ‘Hot Pot’-festival bijwonen, waarmee herinnerd wordt aan de spoorwegwerkers uit vroeger tijden die de hele week van huis waren en voor wie de maaltijden op de werkplek bereid werden in een ‘Hot Pot’ – een ketel met onderin een houtskoolvuurtje en er boven een pan – waarvoor elk van de werklieden ingrediënten meebracht. Groep B moet met het museumbezoek wachten tot een hoogwaardigheidsbekleder (naar verluidt een ex-president) is vertrokken, maar kan daardoor wel het opladen met een grote kraan van een goederenwagen op een vrachtauto gadeslaan… Na het museumbezoek volgt een warme lunch in een plaatselijk restaurant. Om 15.42 uur begint dan een nog eens 6 (!) uur durende rit over een schitterend traject naar Bilbao. Ook dat is een belevenis door de afwisseling in landschap, weersomstandigheden en het eindeloos lijkende smalspoor. Een maaltijdpakket zorgt verder voor de inwendige mens, want we komen pas ’s avonds tegen tienen aan.

Na deze beide drukke dagen hebben we te Bilbao weer een dag ter vrije besteding. De stad heeft erg veel te bieden, zowel op railgebied als qua stedenschoon en cultuur. Er is een tramlijn, vergelijkbaar met Vitoria-Gasteiz (zelfde materieel) en al even langzaam! Heel interessant is het zwevend veer (Puente Colgante) uit 1893, dat nog steeds een technisch wonder is, maar dan uit een andere tijd. Futuristisch en wereldberoemd is het gebouw van het Guggenheim-museum, dat ook van binnen een bezoek ten volle waard blijkt. Dan is er de sfeervolle oude binnenstad met smalle straatjes, talloze cafeetjes en bijzondere winkels. De moderne metro (ook op meterspoor!) vormt maar een deel van het gecompliceerde railnet in deze stad, maar is qua vervoerswaarde ongeëvenaard en daarbij ook fraai vormgegeven.

Op dag 11 komt het einde van de reis min of meer in zicht. We reizen vanuit Bilbao  terug richting Frankrijk, natuurlijk weer over het meterspoor van Euskotren. Onderweg wordt onderbroken in Zumaia voor een bezoek aan het Baskische spoorwegmuseum in Azpeitia, dat een in voortreffelijke staat verkerende verzameling rollend materieel heeft, ook weer op breed- en meterspoor. We maken hier tevens een stoomrit over een 5 km lang traject, met de gebruikelijk fotostop, waarbij de tractie wordt verzorgd door loc 104 van de FV (Ferrocarril Vascongades), een 1’C tenderlocomotief. De trein beschikt weliswaar over een vacuümrem, maar de machinist remt de trein door middel van tegenstoom.
Na afloop is nog tijd over om in het stadje Azpeitia iets te drinken alvorens we verder reizen, om met een laatste overstap in Donostia/San Sebastián de Franse grens over te steken en in Hendaye afscheid te nemen van het Spaanse meterspoor. Een TER-trein van de SNCF brengt ons in een kwartiertje naar Saint-Jean-de-Luz, een toeristisch kustplaatsje, voor de laatste overnachting. Het afscheidsdiner vindt plaats in een restaurant aan zee, waar niet alleen gezellig nagepraat wordt over de belevenissen van de afgelopen dagen, maar ook traditioneel een van de oudere deelnemers de reisleider bedankt voor de organisatie en uitvoering en terugblikt op een prachtige reis. Alle lof gaat naar Ronald Bokhove, die de reis heeft opgezet en gepland en groep A heeft begeleid, maar zeker ook naar Rob Zoomer, die groep B op heel prettige wijze heeft begeleid. En uiteraard verdient ook Han Duijve veel dank voor zijn inspanningen op de Pajares-pas. Ten slotte kan naast een prima maaltijd genoten worden van een fraaie zonsondergang.

De laatste dag is een spiegelbeeld van de eerste met wederom de complexe overstap te Parijs, maar daarmee zijn we inmiddels zo vertrouwd dat niemand daar nog z’n hand voor omdraait. Enkele deelnemers uit groep B nemen zelfs de bus in plaats van de metro en zien zo ook nog iets van de Franse hoofdstad! Pas voorbij Brussel treedt bij groep B de allereerste vertraging van de reis op en komen we bijna een half uur te laat aan in Rotterdam. Toch komt iedereen op een acceptabel tijdstip thuis en kunnen we terugzien op een geweldig mooie reis.