De fotocollectie tramwegen Nederland

Op 3 oktober 1936 nadert NTM locomotief 36 met personenrijtuigen BC 6 en BC 5 en met enkele goederenwagens het station Heerenveen. De tram komt uit de richting Drachten, via toen de nieuw aangelegde omleidingsroute buiten de bebouwde kom van Heerenveen om. De foto werd gemaakt door L.J. Biezeveld.

Op deze foto zien we op de Heereweg te Groningen maar liefst vier motorrijtuigen van de Gemeentetram Groningen in actie: de wagens 39 en 42 op lijn 5 en de wagens 8 en 32 op lijn 1. Repro L.J. Biezeveld.

Het moet omstreeks 1910 zijn geweest dat conducteur en bestuurder te Glanerbrug enigszins parmantig poseren voor motorrijtuig 4 van de Twentsche Electrische Tramweg-Maatschappij. De foto is uit de collectie van R.G. Klomp.

In het oorlogsjaar 1944 poseert een groep conductrices voor GETA motorrijtuig 28. De foto werd gemaakt door D. Renes.

Op deze fabrieksfoto uit 1924 van Werkspoor-Zuilen prijkt het spiksplinternieuwe motorrijtuig 71 van de Ooster Stoomtram-Maatschappij, die lijnen exploiteerde in het gebied tussen Utrecht/Amersfoort en Arnhem.

Rond 1915 staat de Gooische Stoomtram aan de halte nabij het Hoofdkantoor van de GS aan de Middenweg in Amsterdam. Achter dit gebouw, dat overigens nog steeds bestaat en inmiddels in oude luister is hersteld, bevond zich de remise en de werkplaats. Tegenwoordig rijden hier de Combino′s van lijn 9. Verzameling Ab van Donselaar.

Vertrekpunt van de Gooische aan het station Amsterdam Weesperpoort in 1932. Op de achtergrond zien we de nog steeds herkenbare bebouwing aan de Spinozastraat. Verzameling Ab van Donselaar.

Ook deze opname van de schaars gefotografeerde Amsterdamse tramlijn 21 komt uit de verzameling van Jos. Het is de originele foto van een ansichtkaart, destijds uitgegeven door Arthur Klitsch. Ogenschijnlijk berijdt EMW 161 op het Javaplein “verkeerd spoor”, om het in spoortermen te zeggen. Om linksaf te kunnen buigen naar de standplaats in de Molukkenstraat, met het kringspoor Madurastraat, moest hij heel kort via een overloopwissel het spoor van de tegenrichting gebruiken. Vanaf 1932 zou nummer 161 niet langer als zelfstandige tram dienst doen, maar onderdeel uitmaken van de eerste harmonicatram in de hoofdstad (161/162), zoals deze vroege voorloper van de gelede tram van 1957 destijds heette.

Een van de meest spectaculaire tramongevallen vond plaats op 6 september 1950, toen de 263 van lijn 4, met bijwagen 750, komende uit de Utrechtsestraat, langs het Rembrandtsplein de Bakkerstraat inreed. Tot zijn schrik bemerkte bestuurder Leo van der Maesen dat de elektrische rem niet werkte. Als een razende heeft hij door luid bellen geprobeerd het verkeer op de Amstel te waarschuwen en met een te hoge snelheid reed hij de scherpe boog naar links in, ontspoorde en kwam in de natte Amstel terecht. Daarbij duwde hij een geparkeerde auto voor zich uit, de Amstel in, om daar vervolgens bovenop te gaan staan. Hierdoor werd voorkomen dat de 263 verder in het water terecht kwam en misschien wel kopje onder was gegaan. Bestuurder en enkele passagiers op het voorbalkon hielden aan het voorval slechts een paar natte voeten over. De eigenaar van de auto bleek merkwaardig genoeg de sloper te zijn van de in die dagen afgevoerde Unionwagens. Was hier sprake van een postume wraak van de 263 op het lot van zijn oudere collega´s? Om de wagen weer helemaal op het droge te krijgen had tramdirecteur Hofman inmiddels al een drijvende bok besteld, maar de vakmensen uit de remise Lekstraat zagen kans om de tram met de grote kraanwagen -de legendarische Mack- weer aan wal te krijgen. De drijvende bok kon weer worden afbesteld. Nummer 263 heeft het er ondanks alle opwinding goed van af gebracht, werd nog verbouwd tot éénrichtingswagen en heeft nog, laatstelijk onder het nummer 1263, tot in 1959 dienst gedaan.

Het afscheid van de Utrechtenaren in Amsterdam kondigde zich in het jaar 1960 al duidelijk aan. Ook de oude Weesperstraat, of liever gezegd wat daar nog van over was, zou al spoedig moeten wijken voor de aanleg van een brede autoweg. Op deze foto van Ab van Donselaar van 18 september 1960 is daarvan nog weinig te zien. Wat een rust gaat er uit van dit tafereeltje rond de vroegere brug over de Nieuwe Herengracht, met op de achtergrond het nog ongeschonden Jonas Daniël Meijerplein. Het tramstel op de brug bestaat uit motorwagen 308 (eens nummer 68 in de Domstad) en bijwagen 777. Een jaar later zou de tram hier voor het laatst rijden. Ook de nieuwe brug op deze plaats was aanvankelijk van tramspoor voorzien. Niettemin zou de tram hier niet meer terugkeren.

De Amsterdamse lijn 4 heeft voor Jos altijd een bijzondere betekenis gehad, dichtbij zijn huis aan de Ceintuurbaan. Op 21 augustus 1956 kwam het tramstel 412+815 van lijn 4 in de Van Woustraat, op de hoek met de Tweede Jan Steenstraat, in onzachte aanraking met een melkauto. En Jos was vrijwel direkt na het ongeval ter plaatse. Het zag er verschrikkelijk uit. Hoewel noch de tram noch de vrachtauto veel snelheid hadden, werd nummer 412 uit de rails gedrukt, waarbij van het voorbalkon niet veel meer over bleef. Zolang de vloer van de tram de klap opvangt valt de schade meestal wel mee, maar balkonscherm en glaspui zijn uiteraard niet tegen grof geweld bestand. Van de melkauto kwam nagenoeg de hele lading lege en volle melkflessen (in 1956 werd de melk nog in flessen verpakt) op de straat terecht, hetgeen een uur werk voor de Stadsreiniging betekende. Motorwagen 412 was nog maar net van railremmen voorzien, maar die mochten hier niet baten. Fotograaf Cor van Mechelen was nog net op tijd om de 412 door de Mack weggesleept te zien worden.

Jos Jekel is altijd een nogal fanatiek verzamelaar van prentbriefkaarten met trams geweest en hij heeft dan ook in de loop van de jaren een indrukwekkende verzameling opgebouwd. Een van zijn topstukken is wel deze fotokaart van een stoomtram van de TNHT naar Purmerend, opgenomen rond 1905 nabij Het Schouw. Een dergelijke fotokaart van een stoomtram is tegenwoordig een fel begeerd verzamelaarsitem.

Op 22 juni 1929 reed de Alkmaarse tractortram, hier op de Stationsweg, zijn laatste rit. De foto komt uit de verzameling van H.J.A. Duparc.

Het Provinciaal Ziekenhuis ′Duin en Bosch′ te Bakkum had van 1914 tot 1938 een eigen tramlijn naar het station Castricum. In 1920 werd de lijn geëlectrificeerd. Deze foto van C.A.B.A.M. Schade van de tram voor de remise te Bakkum moet daarom uit de periode 1914-1920 dateren.

Op 27 oktober 1956 legde L. Albers dit Boedapester tramstel van de NZH-smalspoorlijn Amsterdam – Haarlem – Zandvoort vast op de Kampervest in Haarlem.

Op 14 september 1940 wachten op de Rijnsburgerweg te Leiden enkele NZH-trams tot een ongetwijfeld langzaam rijdende goederentrein de overweg is gepasseerd. Op deze foto van P. Brouwer zien we vooraan tramstel A611+612 met aanhangrijtuig B23.

Al in 1895 had HTM plannen om het net van paardentramlijnen te elektrificeren maar pas begin 1904 verleende de gemeente om de bestaande zes paardentramlijnen te elektrificeren en een viertal nieuwe elektrische lijnen in gebruik te nemen. Begin 1906 kwamen de elektrische lijnen 3 en 5 in exploitatie. Lijn 3 als opvolger van paardentramlijn C; lijn 5 was de eerste geheel nieuwe lijn. Op deze foto uit 1908 zien we in de Piet Heinstraat motorrijtuig 106 op lijn en motorrijtuig 159 met een aanhangrijtuig op lijn 3. Deze foto komt uit de verzameling van H.J.A. Duparc.

Een fraai stadsgezicht vormt nog steeds het begin van de Schiedamseweg. Op 19 mei 1962 komt lijn 4 met 131+1054 vanaf Schiedam en zal aanstonds linksaf de Lage Erfbrug oprijden, om via de Nieuwe Binnenweg het centrum te bereiken. Foto: Ab van Donselaar.

Ook de Rotterdamse vierassers, die meer dan 35 jaar beeldbepalend waren voor de Maasstad, waren bij de aflevering voorzien van een klassieke gangkruk, zoals we op deze foto van H. Solle uit 1931 goed kunnen zien. Motorwagen 522 van lijn 8 komt hier uit de Van Oldebarneveldtstraat en gaat op weg maar Schiedam. Bij wijze van uitzondering is het wagennummer goed leesbaar. Zwarte nummers op een mosterdgele achtergrond gaven nogal eens problemen. Hetzelfde gold de lijnnummer- en richtingfilms, die op zwart/witfoto′s vaak nauwelijks leesbaar waren.

De elektrische tram Vlissingen Middelburg kende naaste de verbinding tussen deze twee steden ook een korte lijn tussen het station en het centrum van Vlissingen. Op het Betje Wolffplein zien we hier motorrijtuig 2. de foto dateert vermoedelijk uit de jaren 1920.

In juni 1935 zijn arbeiders op het station Drunen bezig met de sloop van wagons van de Tramweg-Maatschappij ′De Meijerij′. Dit trambedrijf was – samen met een aantal andere trambedrijven – op 1 juli 1934 opgegaan in de Brabantse Buurtspoorwegen en Autodiensten BBA. Het nieuwe bedrijf verving in een hoog tempo tram- door busdiensten.

Op deze ansichtkaart uit 1907 zien we een stoomtram van de Zuid-Nederlandsche Stoomtramweg Maatschappij op het station Willemstad.

Tot slot op deze fraaie foto van de hand van J. Voerman LTM-motorrijtuig 504 op 9 juni 1941 te Sittard.