Op de Rails – 2009 – nr. 11 (november) Themanummer: Twintig jaar na de Wende

Het Duitse spoor en de Wende

door Frans Blanker

De grensfaciliteiten hebben hun functie verloren, maar Ferkeltaxen en een loc V100 bepalen in Drewitz nog het beeld; 3 september 1990.Foto: John Krijgsman.

Begin 1989 lijkt de wereld rustig en in evenwicht. De protesten in Polen zijn geluwd nu vakbond Solidarność meer invloed heeft gekregen. De in 1986 aangetreden Sovjet-partijleider Michail Gorbatsjov pleit voor glasnost (openheid) en perestrojka (hervorming), maar wel binnen de communistische traditie. Niemand vermoedt dat 1989 het jaar van de grote omwenteling wordt. Daarbij speelden de spoorwegen een niet onbelangrijke ondersteunende rol. Voor railliefhebbers was Oost-Europa vooral een reis terug in de tijd. In en rondom veel steden behoorden tweeassige tramstellen tot het normale straatbeeld. Op het spoorwegnetvoerden stoomlocs weliswaar niet de boventoon, maar echte exoten waren het niet. Veel lijntjes die in het kapitalistische westen allang zouden zijn verdwenen, werden in deze landen nog gewoon bereden. Het ontbreken van grote aantallen auto’s vergemakkelijkte het fotograferen van trams, waarbij het echter wel goed opletten was dat dit niet werd opgemerkt door al dan niet verborgen politiediensten die wel eens moeilijk konden doen.

De lotgevallen van zeven kilometer spoor

door Raymond Kiès

Een museumtreinstel Baureihe VT12.5 van de DB komt door station Herleshausen; 20 mei 1993. Vier jaar eerder was het ondenkbaar dat hier ooit nog treinen zouden rijden, laat staan dat de spoorlijn geëlektrificeerd zou worden. Foto: Raymond Kiès.

Wie op het perron staat in het tussen Eisenach en Bebra gelegen dorpje Herleshausen en de ICE’s voorbij ziet razen, kan amper bevatten dat eind jaren tachtig van de vorige eeuw de opbraakploeg al in de startblokken stond om de sporen hier te verwijderen. Met de Wende kwam de verrassende ommekeer voor een stukje spoorlijn met een opmerkelijke geschiedenis. Herleshausen ligt aan de Thüringer Bahn, die tot de Tweede Wereldoorlog tot de belangrijkste langeafstandverbindingen in Duitsland hoorde. Een spoorlijn bovendien met een lange historie. De Thüringer Eisenbahn-Gesellschaft opende het eerste deel tussen Halle en Weißenfels op 20 juni 1846, een half jaar later werd Weimar bereikt en op 1 april 1847 reden de eerste treinen tot Erfurt. Het gedeelte Erfurt – Eisenach kwam in juni 1847 in dienst en in september 1849 was de Thüringer Bahn compleet. Gerstungen kreeg de rol van ‘grensstation’ met de Friedrich-Wilhelms-Nordbahn: reizigers en goederen konden vanaf hier hun weg vervolgen in de richting Bebra en Kassel. Toen na afloop van de Tweede Wereldoorlog het vervoer werd gestaakt op talloze spoorlijnen die de innerdeutsche Grenze kruisten, bleven de treinen over de Thüringer Bahn rijden. Wartha, ten westen van de Wartburgstad Eisenach, werd het grensstation tussen beide Duitslanden. De spoorlijn tussen Eisenach en Bebra leverde de DDR de nodige hoofdbrekens op, want de innerdeutsche Grenze werd maar liefst vijf keer gepasseerd.

Poolse Spoorwegen van 1989 tot 2009

door Ryszard Rusak

In de afgelopen twintig jaar heeft PKP mondjesmaat nieuw materieel in dienst gesteld en dan betrof het nog slechts kleine series. Van de trein stellen ED74 bijvoorbeeld worden er niet meer dan veertien exemplaren gebouwd. Twee van dergelijke treinstellen zijn op weg van Warschau naar Łódı en steken in de hoofdstad de Weichsel over; 15 september 2009.Foto: Johannes Höchtl.

Deze kroniek schetst in grote lijnen de snelle ontwikkeling in het land van een communistische staat naar een lid van de Europese Unie en van een ouderwets spoorbedrijf naar een modern Europees railbedrijf. Het wordt duidelijk dat dit niet allemaal zonder slag of stoot gaat. Het jaar 1989 is een van de belangrijkste in de geschiedenis van de Poolse natie. Mede door stakingen bevond de economie zich sinds 1980 in een rampzalige situatie. Winkels raakten leeg en het merendeel van de dagelijkse producten was op de bon. Het nog steeds door de communistische partij geregeerde land stond op de rand van een faillissement. Op 4 juni 1989 waren er – voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog – vrije parlementsverkiezingen; een grote meerderheid stemde voor een breuk met het communisme en de invoering van een markteconomie. Al snel kwamen er grote hervormingen, niet alleen in Polen, maar in heel Oost-Europa. In november 1989 leidde de val van de Berlijnse Muur tot de ineenstorting van de Sovjet over heersing in dit deel van Europa. De Poolse Spoorwegen maakten een begin met de herstructurering en modernisering. Een kroniek van jaar tot jaar.

Oost en West bij het station Nova Gorica

door John Krijgsman

Het station van het Sloveense Nova Gorica gezien vanaf de Italiaanse zijde van het stationsplein, de Piazza Transalpina. Voor het deels achtergebleven hek staat een van een locomotiefwiel gemaakte zonnewijzer; 13 juni 2009.Foto: John Krijgsman.

Bij het IJzeren Gordijn wordt meestal gedacht aan prikkeldraad, wachttorens en als belangrijkste symbool de Berlijnse Muur. Maar er was nog een plek in Europa waar de grens tussen Oost en West dwars door een stad liep: Gorizia in Italië. Hier was de grens met Joegoslavië/Slovenië gemarkeerd door een manshoog hek, dat tot 2004 het in Italië gelegen stationsplein afsloot van het pal aan de oostzijde van de grens gelegen station van Nova Gorica. Tussen beide stadsdelen bestond bijna veertig jaar lang een obscure treinverbinding. In 1947 werden de grenzen opnieuw getrokken. De stad kwam (wederom) onder Italiaans bestuur, maar de oostelijke buitenwijken werden toebedeeld aan de Joegoslavische republiek Slovenië. Daar begon in 1948 de bouw van de nieuwe ′socialistische′ stad Nova Gorica, strikt gescheiden van het ”˜oude’ Gorizia aan de kapitalistische zijde van de grens.

Trams in Midden- en Oost-Europa

door Marco Moerland

Tweedehands materieel uit West- en Oost-Europa (Wenen en Košice) ontmoet elkaar in de Hongaarse provinciestad Miskolc; 27 april 2006.Foto: Marco Moerland.

In de Oostbloklanden hebben de trambedrijven in de periode tussen 1945 en 1990 een heel andere ontwikkeling doorgemaakt dan in West-Europa: de tram heeft zich daar in veel kleine steden weten te handhaven doordat individuele vervoermiddelen slechts beperkt beschikbaar waren. De tarieven waren laag en de tram werd massaal gebruikt. Daarom waren lange driewagentrams, ook nog kort voor de omwenteling, geen uitzondering. Van de voormalige Oostbloklanden is de DDR door de hereniging met de Duitse Bondsrepubliek het sterkst van karakter veranderd. In de twee afgelopen decennia zijn veel aspecten verdwenen die karakteristiek voor de DDR waren. Na de Wende kwamen al snel subsidies beschikbaar om de infrastructuur van de trambedrijven op te knappen. De DDR vormt het beginpunt van een rondrit van noord naar zuid door het vroegere grauwe Oosten.

Bij het IJzeren Gordijn wordt meestal gedacht aan prikkeldraad, wachttorens en als belangrijkste symbool de Berlijnse Muur. Maar er was nog een plek in Europa waar de grens tussen Oost en West dwars door een stad liep: Gorizia in Italië. Hier was de grens met Joegoslavië/Slovenië gemarkeerd door een manshoog hek, dat tot 2004 het in Italië gelegen stationsplein afsloot van het pal aan de oostzijde van de grens gelegen station van Nova Gorica. Tussen beide stadsdelen bestond bijna veertig jaar lang een obscure treinverbinding. In 1947 werden de grenzen opnieuw getrokken. De stad kwam (wederom) onder Italiaans bestuur, maar de oostelijke buitenwijken werden toebedeeld aan de Joegoslavische republiek Slovenië. Daar begon in 1948 de bouw van de nieuwe ′socialistische′ stad Nova Gorica, strikt gescheiden van het ‘oude’ Gorizia aan de kapitalistische zijde van de grens.